पोषण सुधारकालागि सबैको प्रयास अपरिहार्य

 

प्रितमश्रेष्ठ
जिल्ला प्राबिधिक अधिकृत (पोषण),

FAO of the UN

 

सामान्यतया एउटा बच्चागर्भमाआएदेखि सो बच्चाजन्मेर दुई वर्षको पुग्दा सम्मदिनगन्तीगर्ने हो भने कुल १००० दिन पुग्छ । यस समयावधिलाई हामी सुनौलाहजार दिनभनि बुझदछौं । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार यस समय भित्रबच्चाको ८० प्रतिशतशारीरिक र मानसिक वृद्वि र बिकास भैसकेको हुन्छ । नेपालजनसांख्यिकस्वास्थ्य सर्वेक्षण सन् २०११ काअनुसार नेपालकाबालबालिकाहरुहरु मध्ये ४१ प्रतिशत पुड्का, २९ प्रतिशतकमतौलका र ११ प्रतिशत ख्याउटे छन् ।जुन नेपालको जनस्वास्थ्य समस्याको रुपमा रहेको छ ।

 

आमाको दूधमाबच्चालाई आवश्यक सम्पुर्ण पौष्टिक तत्वहुनुका साथै ८८प्रतिशतपानीको मात्रापनिहुने भएको हुनाले ६ महिनासम्मबच्चालाई पानीपनिखुवाउनु हुदैन । अहिलेको तथ्याङ्कलाई हेर्ने हो भने, राम्रोसंग स्तनपान गराईएमाशिशु मृत्युदरमा २५ प्रतिशतले कमीआएको छ । बच्चा ६ महिना पुरा भएपछि आमाको दूध सगसँगै थपखानाको रुपमा हरेक दिनको खानामाअन्न, गेडागुडी, सागपात र पशुजन्यखानाखुवाउन सकेमाबच्चालाई निरोगी राख्न सकिन्छ । घरघरबाट शहरका डेरीहरुमापुग्ने गाईभैसीकादूध र हामीले घरमापालेको खसी, कुखुरा र माछा लगायतपशुजन्यखानाखुवाउन सकेमाहामीभन्दा पछिका सन्ततीहरुमापोषणको स्थिति सुधार आउनुका साथै एउटा समृद्व नेपालको परिकल्पना सहजै अनुमानगर्न सकिन्छ । 

 

कुपोषणबाट बच्नकालागि पूर्ण स्तनपान र थपखानामात्रनभईमातृ तथाशिशु स्याहार, स्वास्थ्य, सरसफाई,खाद्य सुरक्षाहुनु त्यति नै जरुरी छ ।खाद्य सुरक्षाहुनकालागिखानाको उपलव्धताहुनुको साथसाथै त्यसमापहँुच र उपभोग हुनु पर्दछ साथै खानाको स्थिरता हुनु जरुरी छ । खाद्य सुरक्षाभएर मात्रपोषण सुरक्षाहुन सक्दैन । पोषण सुरक्षाहुनकालागिखाद्य सुरक्षाको साथै गुणस्तरीय स्याहार र स्वस्थकर वातावरण अनि स्वास्थ्य सेवाहरुको पहँुचपनिहुनु पर्दछ । एउटा बच्चा सुपोषित होस भन्नाकालागिशिशु जन्मेदेखी सो शिशु हुर्कदै किशोरी हुदै गर्भवतीभएर सुत्केरी हुदा सम्मउचितखानपान स्वास्थ्य सेवा स्याहार र हेरचाहको जरुरी हुन्छ ।

 

पोषण सुधारकालागिदुईकिसिमकाकार्यक्रमहरुहुनु अतिनै जरुरी हुने गर्दछ,त्यो हो पोषण लक्षितकार्यक्रम र पोषणसंवेदनशीलकार्यक्रम।पोषण लक्षितकार्यक्रमभन्नाले स्तनपान,पुरक खाना,जुकाको औषधी,आइरन चक्कीवितरण,भिटामिन ए चक्कीवितरण,कुपोषण व्यवस्थापन,क्यालसियमवितरण, आकस्मिकअवस्थाकालागिपोषण,किशोरी तथागर्भपूर्वकोअवस्था र मातृस्वास्थ्यतथापोषणआदिलाई बुझिन्छ । यस्ता पोषण लक्षितकार्यक्रमहरु स्वास्थ्य क्षेत्रबाट निरन्तर सञ्चालनभइरहेकै छन् । यस्ता पोषण लक्षितकार्यक्रमहरुले महिलातथाबालबालिकाको पोषण स्थिती सुधार्न केहीहदसम्म सम्भवभएपनिआजको दिनमा यस्ता कार्यक्रमका साथैपोषण संवेदनशिलकार्यक्रमहरु पनि संगसंगै सञ्चालनगर्नु अतिआवश्यक छ । पोषण संवेदनशीलकार्यक्रमभन्नाले कृषि र खाद्य सुरक्षा, सामाजिक सुरक्षा, वालविकास,मानसिक स्वास्थ्य, महिला सशक्तिकरण,पानी र सरसफाई,महिलाकोकार्यबोझमाकमी, घरवारी बगैचा, खाद्य सुरक्षा, सेवा र स्याहारकालागिप्रर्याप्त स्रोत व्यवस्थापन, आधारभूत स्वास्थ्य सेवामापहुँच, स्वच्छ तथा सफावातावरण, कृषितथाखाद्य सुरक्षाकार्यक्रम, सामाजिक सुरक्षा, प्रारम्भिकबालबिकास कार्यक्रम, मातृ मानसिक स्वास्थ्य, महिला सशक्तिकरण (अनौपचारिक शिक्षा, साक्षरताअभियान, आयमुलककार्यक्रम, आदि), बाल संरक्षण,बालमैत्रीविद्यालय÷क्लब,जनचेतनातथाशिक्षा, ढिलो गर्भ, पोषण तथा स्वास्थ्यशिक्षा, पोषण अन्तरक्रिया, विद्यालयमादिवाभोजन, आदिलाई बुझन सकिन्छ ।

 

पुस्तौ पुस्ताको न्यूनपोषण तोड्नकालागिमहिलाको जीवनचक्र भरी खाना,स्वास्थ्य र स्याहारको उचितध्यानदिनु जरुरी छ ।सह्रशताव्दीविकास लक्ष्यकोलक्ष्य४र५लेमातृ र शिशुको स्वास्थ्यलाई जसरी प्राथमिकतादिएको थियो त्यसैगरी दिगो विकास लक्ष्य(२०१५—२०३०) ले पनिपोषणलाई विषेश जोड दिएको पाईन्छ ।विषेश गरी यसको लक्ष्य २, ३, ५ र ६माखाद्य सुरक्षा, स्वस्थ्यकर जीवनको सुनिश्चतता, लैङ्गिक समानता,  खाने पानी र सरसफाईलाई बढी नै महत्वदिइएको पाइन्छ जुनपोषणसंग सम्बन्धित छन् ।

 

बिक्रम सम्वत२०७१ को राष्ट्रिय स्वास्थ्यनीतिलाई हेर्ने हो भने पनिखाद्य सुरक्षा,पोषण बगैचा,पोषण शिक्षा, स्थानिय स्तरको खानेकुरा प्रवद्र्धनलाई विशेष जोड दिएको पाइन्छ । यसका साथै सन् २०१४ मा इटलीमा भएको क्ष्ऋल्द्द सम्मेलनको दस्तावेजमा पनिदिगो विकास प्रणाली प्रवद्र्धन र खाद्य सुरक्षालाई विशेष जोड दिएको पाइन्छ । त्यसैकारण आजको दिनमामातृ तथापोषणमा सुधार गर्नकालागिउन्नत कृषिप्रविधि,कृषि र पशुजन्यउत्पादनमा वृद्धि,खाद्य संचयप्रशोधन र संरक्षण,उचित भण्डारण,बजार व्यवस्थापन,महिलाको कार्यवोझमाकमी, घरवारी बगैचा,विद्यालयबगैचा र करेसावारीको प्रवद्र्धनगर्नु अति जरुरी छ ।खाद्यप्रविधितथा गुण नियन्त्रण विभाग (२०६१) को प्रतिवेदनलाई हेर्ने हो भन,े हामीले प्रयोग गर्ने पोलिस गरिएको चामलभन्दा गाउँघरमापाईने जौ, फापर, कागुनो, कोदो, मकेैमापोषक तत्व बढी पाइने जनाइएको छ । त्यसैले हाम्रो जस्तो देशमा स्थानिय स्तरमाउपलव्धखाद्यान्नहरु (जस्तै चिनो, कागुनो, सिस्नो, ओखर, कोदो, फापर,फलफूलहरू) को उचितप्रवद्र्धन र उपयोग गर्नु जरुरी छ । शहरदेखिगाउँ सम्मप्रचलितप्याकेट तथाजङक फूडहरुलाई निरुत्साहितगर्नु अपरिहार्य छ ।साथैगाउँघरमा भेटिएका अतीकुपोषित बच्चाहरुलाई पोषण पुर्नस्थापना गृहमा राखीउपचार गर्नु जरुरी छ ।

सन् २००९ मातयार पारिएको पोषणको लेखाजोखा र खाचो बिश्लेषण ९ल्ब्न्ब्०प्रतिवेदनले मुलुकमापोषणको स्थितिमा सुधार ल्याउन सबै सरोकारवालाहरूको परिचालन र वहुक्षेत्रीय सहभागितामाजोड दिएको थियो । अहिलेको समयमास्वास्थ्य क्षेत्रले कार्यक्रम गरेर मात्रपोषण सुरक्षाहुननसक्ने महसुस गरिवहुक्षेत्रीयपोषण योजनालगायतकानीतिहरु तर्जुमा र कार्यान्वयनभइरहेका छन् ।साथै संयुक्त राष्ट्र संघले पनि २०१६ देखि २०२५ को दशकलाई पोषण दशक घोषणा गरेको छ ।

 

नेपाल जनसांख्यिकतथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण २०११ लाई आधार मान्ने हो भने, १८ प्रतिशत सन्तानोत्पादनगर्ने उम्मेरकामहिलाहरु दुब्लावान्यून भरण पोषण भएका छन्भन,े यसै उम्मेरका १३ प्रतिशतमहिलाहरु अधिक भरण पोषण भएका छन । यस तथ्यांकले पोषणको दोहोरो बोझलाई दर्साउछ । नेपालको ठूलो जनसंख्या सुक्ष्म पोषक तत्वको अभाववाट ग्रसित छन । जसको कारण राष्ट्रले कुलग्राहस्थउत्पादनको २ देखि ३ प्रतिशत (२५करोड देखि ३७ करोड  डलर) सम्मक्षतिव्यहोर्नु परेको छ  (विश्वकै २०११) एक चौथाई वालवालिकालाई (२४ प्रतिशत) मात्रसिफारीस गरिएकाक्ष्थ्ऋँअभ्यास अनुसार (स्तनपान,चारै समूहको खानातथाउम्मेर र उचाईको आधारमान्युनतमखानाखाने दर) खुवाईन्छ ।

पोषण लक्षितकार्यक्रमलाई सहयोग गर्न र त्यसको क्षेत्र विस्तार गर्न पोषण संवेदनशीलकार्यक्रमले मद्दत गर्दछ । साथै बहुक्षेत्रीयपोषण योजनाअनुसार एकिकृत पोषणका कृयाकलापहरुलाई संस्थागतगर्न स्थानियविकासका योजनाहरुमापोषणका अन्तर वस्तुहरु राख्नपनिजरुरी छ ।हालै मात्रकालिकोटमा कुपोषित बालिकाको मृत्यु, मुगुमा ६१ प्रतिशतबालबालिकाकुपोषित जस्ता समाचारहरु सुन्नु नपरोस् भन्नकालागिपोषण लक्षितकार्यक्रम र पोषण संवेदनशीलकार्यक्रमहरुलाई संगसंगै प्रभावकारी रुपले सञ्चालनगर्नुका साथै सबै तह र तप्काबाट पोषण सुधारकालागिथपपहलगर्न जरुरी देखिन्छ ।

To read in your mobile download our android app from google play store. Click Here To Download App