पिता शब्दको अर्थ

साथी हो गफ गरौँ | शब्द प्रयोग गरौँ | शब्दको प्रयोग गर्दा , कसैले कसैलाई रोक्न सक्दैन ,तर त्यो प्रयोग ती शब्दहरुको मर्म बुझेर गरियोस भन्ने चाहना पूर्वीय दर्शनको पहिलो शर्त हो | वकवास गर्न हामी नेपालीहरु साह्रै माहिर छौं | हामी पोष्टहरुमा अनावश्यक छलफल नचाहिँदो गरी गर्दछौ | कति त नवुझिकन गर्दछौ | आज बाबुको मुख हेर्ने दिन | किन यो चाड मनाउन थालियो ? त्यस तर्फ हामी कसैले चासो गरेनौ | गर्न चाहेनौ | हेर्नोस , बुझ्ने प्रयाश गर्नोस , हाम्रो पूर्वीय दर्शनले पिता शब्दलाई कसरी प्रष्ट्याएको छ -

‘पा रक्षणे’ धातुबाट ‘पिता’ शब्द बन्दछ | त्यसैले " य: पाति स पिता’ " भन्ने गरिन्छ | अर्थात जसले रक्षा गर्दछ त्यो पिता हो | उहिले महर्षि यास्कले निरुक्ति गर्दै भने -’पिता पाता वा पालयिता वा’-नि. ४ । २१ । ”पिता-गोपिता”-नि. ६ । १५ पालक, पोषक र रक्षक पिता हुन |

पांच प्रकारका पिता

जनिता चोपनेता च यस्तु विद्यां प्रयच्छति।
अन्नदाता भयत्राता पंचैते पितर: स्मृता:।।

जन्म दिने ,यज्ञोपवीत आदि संस्कार गराईदिने , अध्यापक, अन्न दिने तथा भयबाट जोगाउने - यी पांचलाई पिता समान मानिन्छ |

अर्कोपनि ,

अन्नदाता भयत्राता, पत्नीतातस्तथैव च।
विद्यादाता, जन्मदाता पञ्चैते पितरो नृणाम।।

अर्थात पांच प्रकारका पिता भन्दा - हामीलाई ख्वाउने ,हाम्रो डर भगाउने (राजा ) पत्नीका बाबु (ससुरा ) , हामीलाई विद्दा दिने , हामीलाई जन्मदिने र संस्कार दिने भन्ने बुझु पर्दछ | जो बाबुका दाजु वा भाई हुन्छन ती तथा पिता का पनि बाबु यी बाबु सरह नै पूज्य हुने गर्दछन |

- प्रविण अधिकारी को फेसबुक वाल बाट साभार ।