फोक्सो क्यान्सरः जोखिम बढी, पत्ता लाउनै गाह्रो ( ६ लक्षण, उपचार कसरी ?)
आइतबार, ०१ असोज २०७४
क्यान्सरका विभिन्न प्रकारमध्ये धेरैजसो मुलुकमा फोक्सोको क्यान्सरको समस्या बढी देखिन्छ । पुरुषमा यो क्यान्सरलाई एक नम्बरको क्यान्सर भनेर चिनिन्छ, नेपालमा समेत यो लागू हुन्छ । महिलाहरूमा भने फोक्सोको क्यान्सर तेस्रो स्थानमा छ । उनीहरू बढीजसो स्तन र पाठेघरको क्यान्सरबाट पीडित छन् ।
कुल क्यान्सरका रोगीमध्ये १५ देखि २० प्रतिशत फोक्सोको क्यान्सरका बिरामी छन् । कुन मुलुकमा धुमपानको सहज उपलब्धता र प्रयोग छ, त्यस अनुसार नै बिरामीको अनुपात देखिन्छ । युरोपका केही मुलुकमा फोक्सोको क्यान्सरका बिरामी केही बढी छन् । फोक्सोको क्यान्सरको ७५ देखि ८० प्रतिशत कारक धुमपान वा सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन नै हो । बिरामीमध्ये ८५ प्रतिशतमा कुनै न कुनै रूपमा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रभाव पाइन्छ । चुरोट तथा धुमपान नगर्ने करिब १५ प्रतिशतमा पनि फोक्सोको क्यान्सर हुने सम्भावना रहन्छ ।
के हो फोक्सोको क्यान्सर ?
फोक्सोको क्यान्सर दुई प्रकारका हुन्छन्, स्मलसेल र नन स्मलसेल । स्मलसेल करिब १५ प्रतिशतमा हुन्छ भने नन स्मलसेल करिब ८५ प्रतिशतमा । जब शरीरको सामान्य सेल बिग्रिएर अस्वाभाविक रूपमा बढ्न थाल्छ, तब क्यान्सर विस्तार हुन थाल्छ ।
फोक्सोको क्यान्सर पनि अरू क्यान्सर जस्तै हो । जब फोक्सोको भित्री भागमा रहेका कोषहरूको जीनमा म्युटेसन भएर खराबी आउँछ, फोक्सोका कोषहरू अनियन्त्रित रूपमा बढ्छन् । सन् १९७० तिर सबै क्यान्सरको उपचार विधि एउटै हुन्थ्यो भने अहिले प्रकार अनुसार उपचार विधि फरक हुन थालेको छ ।
किन हुन्छ ?
चुरोट तथा सुर्तीजन्य पदार्थले फोक्सो लगायत विभिन्न आठ प्रकारका क्यान्सरको सम्भावना बढाएको हुन्छ । त्यसैले चुरोट तथा धुमपानको अवस्था घटाए यसको जोखिम कम गर्न सकिन्छ ।
फोक्सोको क्यान्सर किन पनि जोखिमपूर्ण हो भने पहिलो र दोस्रो चरणमा यो निकै कम अवस्थामा पत्ता लाग्छ । फोक्सोको क्यान्सर लागेका मध्ये १५ प्रतिशतलाई पाँच वर्षसम्म मात्र बचाउन सकिन्छ । किनभने क्यान्सर लागेको ढिलोगरी अर्थात् तेस्रो र चौथो चरणमा मात्रै रोग पत्ता लाग्छ । नेपालमा ८० प्रतिशत बिरामी तेस्रो र चौथो चरणमा पुगेपछि उपचारका लागि आउने गरेका छन् । सुरुवाती चरणमा फोक्सोको क्यान्सरको लक्षण देखिँदैन, भएका लक्षण पनि टिबी लगायतका अन्य रोगको लक्षणसँग मिल्न पुग्छ । फोक्सोको क्यान्सरमा शल्यक्रिया गरेर बिरामी बाँच्ने सम्भावना एक प्रतिशतभन्दा कम हुन्छ ।
डा. विजेशराज घिमिरे
हामीले गर्ने धुमपानमा चार हजार प्रकारका रसायन हुन्छन् । त्यसमध्ये झन्डै ५५ प्रकारका रसायन कार्सिनोजेनिक खालका हुन्छन् । जसको सेवनले क्यान्सरको जोखिम हुन्छ । निकोटिनले त लत बनाउने मात्रै हो । सुर्ती र चुरोट उस्तै हो । फरक यति हो कि चुरोट खाँदा धुवाँको रूपमा जान्छ भने सुर्तीमा तरल रूपमा । कतिपय नेपालीले चुरोट खान छाडेर खैनी खाने झनै नराम्रो आदत सुरु गरेका छन् । खैनीले मुखको क्यान्सरको जोखिम अझ बढाउँछ ।
धुमपान गर्नेहरूको छेवैमा बस्नेलाई ‘प्यासिभ स्मोकर’ भनिन्छ । चुरोट सल्काएपछि फैलने रसायन शरीर भित्र–बाहिर जान्छन् । चुरोट तान्ने क्रममा भित्र खपत नभएका रसायनहरू फूऽऽ गर्दा बाहिर निस्कन्छन् र छेवैमा बस्नेको शरीरभित्र पुग्छ । त्यसैले चुरोट नखाने र चुरोट खानेको छेउछाउमा बस्नेहरूले सुरक्षित छु भनेर दाबी गर्न मिल्दैन । तथ्यांक अनुसार, प्यासिभ स्मोकरलाई सर्ने सम्भावना १० प्रतिशतको हाराहारीमा रहन्छ भनिन्छ ।
गाउँघरमा बालिने चुल्होको धुवाँमा धुमपानमा जत्तिको विषाक्तता हँुदैन । तर यसले जनस्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पार्छ । नेपालका कतिपय ठाउँमा चुरोट तथा सुर्तीजन्य पदार्थ नखाएर तमाखु, हुक्का वा सिसा भनेर खाने चलन छ । सोझै सुर्तीजन्य पदार्थ नभए पनि त्यो धुवाँमा धेरै प्रकारका खराब रसायन हुन्छन् ।
फोक्सोका क्यान्सरका धेरै लक्षणहरू टिबीको लक्षणसँग हुबहु मिल्छ । त्यसैले खोकी, रगतमा खकार तथा फोक्सोमा पानी जमेको लक्षण देखिनासाथ टिबी होला भनेर उपचार गर्नेहरू पनि छन् । क्यान्सरको सुरुमा जब एउटा सेलमा खराबी भएर आउँछ, त्यसले शरीरको प्रणालीसँग समन्वय गर्दैन । त्यस्ता कोषको संख्या बढ्दै गएर वरपरका कोषहरूलाई नष्ट गर्छ । कालान्तरमा यसले शरीरका प्रणालीहरूलाई अवरुद्ध गर्छ र अन्य अंगमा समेत असर गर्छ ।
लक्षण
१. निरन्तर खोकी लागिरहने
२. खकारमा रगतको मात्रा देखापर्ने
३. स्वर फरक हुँदै जाने र भासिने
४. सास फेर्न गाह्रो हुने, स्वाँस्वाँ बढ्ने
५. शरीरको तौल बढ्ने
६. क्यान्सर फोक्सोबाट अन्यत्र फैलिए हाड दुख्ने ।
नेपालले धुमपान विरुद्धको अन्तर्राष्ट्रिय सन्धिमा समेत हस्ताक्षर गरेको छ । भुटानले मुलुकलाई सुर्तीमुक्त मुलुक घोषणा ग¥यो । नेपालमा यो चेतना कहिले आउने हो ? नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग घटाउने हो भने कुल क्यान्सर रोगीमध्ये एक तिहाइ नै कम भएर जान्छ । नेपालकै हकमा फोक्सोको क्यान्सरका बिरामीमध्ये करिब ८५ प्रतिशत कमी हुन्छ ।
नेपालमा कुनै आधिकारिक आँकडा नभए पनि केही अस्पताल र उपचारका लागि भारत जाने बिरामीहरूको तथ्यांक हेर्दा आजभन्दा १० वर्षअगाडि ५० हजार क्यान्सरका बिरामी नेपालमा थिए । अहिले करिब ७०÷८० हजार क्यान्सरका रोगी नेपालमा छन् । हरेक वर्षमा २५ देखि ३० हजार क्यान्सरबाट दिवंगत हुने र २० देखि २५ हजार नयाँ बिरामी थपिने अनुमान छ । यो आधारमा हेर्दा फोक्सोका क्यान्सरका बिरामीको संख्या १५ हजारभन्दा बढी भएको अनुमान गर्न सकिन्छ ।
उपचारबाट बचाउन सजिलो हुने स्तनको क्यान्सर नै हो । फोक्सोको क्यान्सरमा बिरामी बाँच्ने सम्भावना नभएकाले पनि उपचारमा तदारुकता देखिन्न ।
उपचार कसरी ?
फोक्सोको क्यान्सरमा रेडियोथेरापी र सर्जरीलाई नै जोड दिइएको हुन्छ । कहिलेकाहीँ सर्जरी गर्न नसकिने केसमा रेडियोथेरापी गरिन्छ । तेस्रो चरणको क्यान्सर देखिएमा किमो र रेडियोथेरापी गरिन्छ । सन् १९९० मा फोक्सोको क्यान्सर भएपछि बाँच्ने दर एक वर्ष पनि थिएन भने अहिले झन्डै साढे दुईदेखि तीन वर्ष पुगेको छ । पहिले जस्तो किमोथेरापी मात्रै छैन । अहिले फोक्सोको क्यान्सरको उपचारका क्रममा नयाँनयाँ टार्गेटेड थेरापीको प्रविधि विकास भएको छ।
क्यान्सर हुन नदिन समयमै चनाखो हुनु अनिवार्य छ । खोकी, खकारमा रगत जस्ता लक्षण देखिनासाथ उपचारमा गइहाल्नुपर्छ । नेपाल सरकारले स्क्रिनिङको पनि व्यवस्था गर्नुपर्छ। अहिले पनि उपचारका लागि भारत जाने क्रम जारी छ । यो उपचार नेपालमा नै सम्भव छ । सर्जरी, रेडियोथेरापी लगायतका उपचार यहीँ सकिन्छ । किमो र टार्गेटेड थेरापी नेपालमै छ भने पेटस्क्यान सुरु भएको छ।
नेपालमा महिलाहरूले सुर्तीजन्य पदार्थ खपत गर्ने दर दक्षिण एसियाकै उच्च छ । खासगरी तराई बाहेक उच्च पहाडी र हिमाली भागमा उनीहरूले उच्च दरमा सुर्तीजन्य पदार्थ खपत गर्छन् । अर्कोतर्फ त्यसले क्यान्सरको जोखिम बढाएको छ।
धुमपान र सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग र खपतलाई कडाइ गर्नुपर्छ । पहिलेको तुलनामा चुरोट र सुर्तीजन्य पदार्थको सहज पहुँच र खपत घटे तापनि अवस्था सन्तोषजनक छैन । नेपालमा धुमपान र मदिरापान एकै साथ हुने भएकाले त्यसले झनै खराब गर्छ । तसर्थ यी दुवै पदार्थको सहज पहुँच र प्रयोगमा अत्यन्त कडाइको प्रावधान राखिनु आवश्यक छ।
(डा घिमिरे नेपाल क्यान्सर अस्पताल, हरिसिद्धिका मेडिकल डाइरेक्टर हुन्)
To read in your mobile download our android app from google play store. Click Here To Download App
प्रतिक्रिया दिनुहोस्